Cztery parki w zasięgu wzroku
Parki narodowe gorczański, tatrzański, babiogórski i pieniński – bo o nich mowa – leżą w okolicach Nowego Targu. Z tego miejsca Tatry zachwycają, prezentując się w całej okazałości. To również świetny punkt wypadowy do wycieczek pieszych i rowerowych w Gorce i Pieniny oraz etnograficznie zachwycający Spisz i Orawę, nie wspominając o podhalańskich dziedzinach. Stąd też dużą popularnością cieszą się loty widokowe nad Tatrami lub Gorcami, które proponuje Lotnisko Miejskie w Nowym Targu.
Z miasta wychodzą szlaki na Bukowinę Obidowską, Turbacz, Stare Wierchy, Bukowinę Miejską, Obidową, Polanę Rusnakową czy też Łapsową Polanę. Tutaj ma swój początek słynny Szlak Wokół Tatr. Kuszą również malowniczo wijące się pośród podhalańskich kamieńców Czarny Dunajec i Biały Dunajec, łącząc siły właśnie w stolicy Podhala. W Nowym Targu znajduje się też jeden z najstarszych rezerwatów przyrody w Polsce – torfowisko „Bór nad Czerwonem” ze ścieżką edukacyjną i platformą widokową. Stąd najlepiej wybrać się na rajd Wokół Jeziora Czorsztyńskiego, trasą VeloDunajec, czy na zachód, w kierunku Ludźmierza, przez unikatowe w skali kraju torfowiska z piętrzącą się nad nimi Babią Górą. Zimą na terenie miasta funkcjonują dwa wyciągi narciarskie i świetnie utrzymane trasy narciarstwa biegowego. Nowotarska drużyna hokeja na lodzie Podhale Nowy Targ to najbardziej utytułowany, wielokrotny mistrz Polski.
Cały czas żywe pozostają w mieście tradycje... pasterskie. Wszystko za sprawą przybyłej w XVI stuleciu ludności wołoskiej. Stąd też Nowy Targ znajduje się na Szlaku Kultury Wołoskiej, a dziś możemy w nim ruszyć ścieżką uroczych rzeźb owieczek – za sprawą rozwijającego się Szlaku Owcy Nowotarskiej. Na trasie napotkamy rowerzystkę, lotniczkę i turystkę. Prócz owiec zobaczyć można też uszatki. Żyją w Parku Miejskim oraz na odcinku Szlaku Rowerowego Wokół Tatr między Nowym Targiem a Szaflarami. Z uwagi na ten fakt utworzono „Uszaty Szlak Turystyczny” – pierwszy szlak w Polsce poświęcony sowom.
Królewskie przywileje, „zbójecki” hejnał i Świętoojcowe Tatry
Nowy Targ z Podhalem włością królewską został w 1335 roku – przeniesiono go i połączono wówczas z założoną przez cystersów osadą Stare Cło (inna nazwa: Długie Pole) tworząc w ten sposób Nowe Miasto, które do dzisiaj jest stolicą i największą miejscowością Podhala!
Polscy władcy niezwykle szczodrze obdarzali Nowy Targ przywilejami, które rozwijały tutejszy handel i rzemiosło – to dlatego przez wieki Miasto zyskało prawo aż do 12 jarmarków w roku. Nadal można tutaj zrobić niezwykłe zakupy – na Jarmarku Podhalańskim odbywającym się od 2000 roku w sierpniu, połączonym z promocją regionu, jego tradycji i kultury. To wyjątkowe święto ze straganami, rękodziełem, pokazami i koncertami, któremu od 2005 roku towarzyszy grany z miejskiego ratusza hejnał – melodia „Idzie Jasiek na zbój”, skomponowana przez związanego z Podhalem Józefa Edmunda Titza w hołdzie dla papieża Jana Pawła II, którego Titz uczył muzyki i śpiewu w Gimnazjum Państwowym w Wadowicach.
Tatry i Podhale to miejsca w Małopolsce szczególnie związane z papieżem Polakiem świętym Janem Pawłem II. Jak mawiają górale, całe Tatry są Świętoojcowe – powtarzają to turystom i pilnują ścieżek Nojwieksyego Gazdy, pomni wielokrotnie powtarzanych przez niego za życia napomnień „Pilnujcie mi tych szlaków”.
Wspaniałe zabytki
Historia Nowego Targu związana jest nierozerwalnie z kościołem pod wezwaniem św. Katarzyny, patronki miasta. Świątynia ulegała licznym pożarom, dziś reprezentuje różnorodność stylów, wynikających z okresów przebudowy – gotyckie prezbiterium z około 1346 roku; murowana barokowa nawa z około 1606 roku; kaplica Najświętszej Panny Marii Różańcowej z 1717 roku; portale z 1765 roku. Na Szlaku Architektury Drewnianej i jednocześnie Szlaku Gotyckim znajduje się również modrzewiowy kościół pw. św. Anny – odnajdziemy go na wzgórzu cmentarnym, skrywa ołtarz główny z połowy XVIII wieku; ołtarze boczne z XVII wieku; XVI-wieczne obrazy; XIX-wieczną polichromię.
Spragnionych wiedzy zainteresuje zapewne, znajdujące się w Ratuszu na Rynku, Muzeum Podhalańskie oraz tuż za rogiem Muzeum Drukarstwa, a także wyjątkowy w skali kraju relikt PRL-u – Izba Zimnej Wojny i Socjalizmu. Sam Rynek zabudowany jest szeregiem zabytkowych domów mieszczańskich z przełomu XIX i XX wieku.
Nowotarski jarmark, zajazd i papieska polana
W Nowym Targu wciąż też można zrobić niezwykłe zakupy, zaszywając się na chwil parę na słynnym jarmarku. Będąc w Mieście koniecznie trzeba spróbować legendarnych już lodów nowotarskich – najsłynniejszych lodów na Podhalu. Lodziarni, które serwują tradycyjne lody, jest w tej chwili kilka i każda z nich ma swoich oddanych klientów.
Warto również zajrzeć do Karczmy „U Borzanka” przy ul. Waksmundzkiej 105 – zrekonstruowanego starego XVIII-wiecznego zajazdu z kamienia łamanego i cegły. Koniecznie trzeba również zwiedzić Kaplicę Papieską z 1979 r. na Polanie Rusnakowej (przy szlaku żółtym na Turbacz), z licznymi pamiątkami gorczańskiej partyzantki – to tutaj swoje słynne, gromadzące rzesze wiernych, msze święte odprawiał najsłynniejszy z górali ksiądz prof. Józef Tischner.
Stare Cło, Długie Pole, Nowe Miast, Nowy Targ
Człowiek zamieszkiwał dzikie i surowe Podhale już w epoce kamiennej. Bumerang odnaleziony w Jaskini na Obłazowej na pograniczu Podhala i Spiszu, zaledwie 10 km na południowy wschód od Nowego Targu datowany na blisko 30 tysięcy lat p.n.e. jest wyjątkowy, bo wykonany z ciosu mamuta, podczas gdy inne znane prehistoryczne bumerangi były drewniane. W jaskini na Obłazowej odkryto również najstarsze na ziemiach polskich szczątki człowieka anatomicznie współczesnego, jak również i inne artefakty dowodzące, że zamieszkiwał ją już neandertalczyk w czasach od około 100 do 40 tysięcy lat p.n.e., a następnie w późniejszych tysiącleciach homo sapiens.
W czasach średniowiecznych, najprawdopodobniej w okolicy dzisiejszego kościółka św. Anny, istniała już zorganizowana osada o nazwie Stare Cło lub Długie Pole, lokowana przez cystersów. Nowe Miasto – bo tak od zawsze nazywali górale Nowy Targ – powstało w nowym miejscu, w widłach Białego i Czarnego Dunajca, na prawie magdeburskim z charakterystycznym miejskim układem urbanistycznym z dużym centralnym rynkiem, od którego na wschód i zachód odchodziła jedna ulica. W tym czasie również ufundowany został pierwszy kościół pod wezwaniem świętej Katarzyny, patronki miasta. Dzięki licznym przywilejom królewskim i rozwojowi rzemiosła miasto szybko się rozwijało, stając się ważnym ośrodkiem administracyjnym i handlowym, miastem królewskim i siedzibą starosty, z prawem składowania wielickiej soli i olkuskiego ołowiu, pobierania cła od węgierskich towarów.
U schyłku Rzeczypospolitej szlacheckiej wskutek pożarów, ciągłych wojen i przemarszów wojsk własnych i obcych, Nowy Targ uległ wyludnieniu, a w 1772 r. został zajęty przez wojska austriackie. Po jednym z pożarów zaborczy zarządca miasta kazał przebudować pierzeje nowotarskiego rynku, wyprowadzając z nich po dwie ulice na rogach. Po 100 metrach ulice te na nowo zbiegają się w jedną arterię, przypominając o średniowiecznym wyglądzie miasta. Około 1820 r. Nowy Targ miał 520, w większości drewnianych, domów. Wozy pocztowe zaczęły przywozić pierwszych letników i turystów tatrzańskich.
Po uruchomieniu linii kolejowej z Chabówki do Zakopanego, nastąpił wzmożony rozwój lokalnego przemysłu, rzemiosła i ruchu turystycznego. Tradycją stały się również słynne czwartkowe jarmarki. Na początku XIX w. powstało także wiele urządzeń i gmachów publicznych, m.in. gimnazjum, gmach „Sokoła”, szpital. Miasto było połączone linią kolejową z Krakowem i Wiedniem, i stanowiło potężny ośrodek regionalizmu podhalańskiego. II wojna światowa i okupacja niemiecka przerwały okres budowania dobrobytu miasta. Zagładzie uległa ludność żydowska z nowotarskiego getta, wymordowana na miejscowym cmentarzu w liczbie prawie 2000 osób. Mimo terroru i represji okupanta w mieście działało kilka ośrodków konspiracyjnych, m.in. powstała w czerwcu 1941 r. Ludowa Konfederacja Tatrzańska, wychodziły podziemne pisma.
Po wojnie Nowy Targ zaczął przyjmować przemysłowy charakter. Odbudowano zniszczony przez Niemców tartak, powstał kombinat obuwniczy, spółdzielnie odzieżowe i kuśnierskie. Równocześnie ruszyła budowa osiedli mieszkaniowych, w których mieszka prawie połowa mieszkańców Nowego Targu. Dziś Nowy Targ, jak przystało na miasto powiatowe, jest znaczącym w regionie ośrodkiem handlowym, kulturalnym i sportowym. Działają tu liczne hurtownie, wytwórnie obuwia, zakłady kuśnierskie, materiałów budowlanych. Turyści mogą korzystać z bogatej oferty restauracji, kawiarni i pubów. Miasto posiada wspaniałe warunki do uprawiania sportów lotniczych, narciarstwa biegowego i łyżwiarstwa szybkiego. Przez cały rok czynne są boiska oraz korty tenisowe. Wody Dunajca i jego dopływów są prawdziwym rajem dla wędkarzy.
Będąc w Nowym Targu warto zobaczyć:
⇒ kościół św. Katarzyny – patronki miasta, z XIV w., ufundowany przez Kazimierza Wielkiego. Pierwotnie drewniany, dzisiaj murowany. Reprezentuje różnorodność stylów, wynikających z okresów przebudowy. Gotyckie prezbiterium z ok. 1346 r., murowana barokowa nawa z ok. 1606 r., chór, zakrystia i schody na wieżę z 1608 r. W 1717 r. dobudowano kaplicę Najświętszej Panny Marii Różańcowej. W 1765 r. powstaje nowy portal boczny pod wieżą oraz portal z figurą św. Jana Nepomucena od pd. strony kościoła. Na przykościelnym terenie znajduje się piękny Ogród Różańcowy.
⇒ kościół pw. św. Anny, modrzewiowy, na cmentarzu nowotarskim, otoczony starymi drzewami, kryje w sobie zabytki z wielu epok: ołtarz główny z połowy XVIII w., ołtarze boczne z XVII w., cenne obrazy: Rodziny Najświętszej Marii Panny (1516 r.), Matki Boskiej z Dzieciątkiem (początek XVI w.) oraz XIX-wieczną polichromię przedstawiająca legendę o założeniu świątyni. Oba kościoły (św. Anny i św. Katarzyny) wpisane są na listę Szlaku Gotyckiego oraz na listę Szlaku Architektury Drewnianej.
⇒ Rynek z szeregiem zabytkowych domów mieszczańskich z XIX / XX w.
⇒ Ratusz w obecnym kształcie wybudowany w połowie XIX w., z pamiątkową tablicą poświęconą papieżowi Janowi Pawłowi II.
⇒ Muzeum Podhalańskie PTTK w Ratuszu ze stałą ekspozycją oraz wystawami czasowymi. W Muzeum ok. 7400 eksponatów z zakresu etnografii, historii, rzeźby, rzemiosła i sztuki ludowej. Cenny eksponat to wiedeńska maszyna drukarska z 1898 r. pracująca w drukarni Ignacego Borka.
⇒ Figura św. Jana Kantego – odnajdziemy ją na Rynku.
⇒ Pomnik Władysława Orkana, piewcy podhalańskiej ziemi stoi na placu Słowackiego.
⇒ Budynek „Sokoła” z 1908 r. – był siedzibą Towarzystwa Gimnastycznego oraz ośrodkiem życia patriotycznego i kulturalnego.
⇒ Rezerwat Przyrody Bór na Czerwonem (114 ha), jedyne na Podhalu, objęte ochroną torfowisko wysokie, którego grubość sięga 5 m.
⇒ Kaplica Papieska z 1979 r. na Polanie Rusnakowej (przy szlaku żółtym na Turbacz), z licznymi pamiątkami gorczańskiej partyzantki. Odprawiane w niej były przez ks. prof. Józefa Tischnera słynne msze św.