Rogoźnik

Polna droga
Rogoża (pałka) to bylina, której kłącza zawierające dużo skrobi były wykorzystywane jako surowiec do produkcji mat, plecionek, koszyków, oraz innych przedmiotów np. mat budowlanych. Od niej nazwano płynący tu potok Wielkim Rogoźnikiem, a osadę nad nim leżącą Rogoźnikiem.

Rogoźnik leży na wysokości ok. 620-630 m n.p.m. w Kotlinie Nowotarsko-Orawskiej i jest wsią rolniczą. Pola uprawne rozciągają się od południa, od wapiennych wzgórz należących do Pienińskiego Pasa Skałkowego, aż do torfowisk na północnej granicy wsi. Układ gruntów jest łanowy, stanowią je wąskie pasy z drogami polnymi. W tradycji części pól nazwano od przydomków, bądź nazwisk ich pierwszych właścicieli (na początku osiedliło się tu osiem rodzin); „Śmietańska, Hajnosia, Mrożkowa, Wieprzkowa, Komperdzia, Tylkowa, Kwakowa i Pankowa”. Łąki za rzeką nazywane są Dolnym i Górnym Groniem, a w północnej części pola zwane są Targanice, Za Starą Drogą i Międzylasy. Podmokłe grunty obok torfowisk („Puścizna”), do niedawna eksploatowanych na opał, odwadnia Czerwony Potok (wpada do Czarnego Dunajca w Ludźmierzu). 

Historia Rogoźnika zaczyna się od roku 1234 kiedy to wojewoda krakowski Teodor Gryfina otrzymał Podhale od księcia Henryka Brodatego. Kilka lat później przekazał te ziemie do zagospodarowania cystersom, których sprowadził z Jędrzejowa do Ludźmierza. Cystersi przenieśli się do Szczyrzyca, a na skutek konfiskaty dóbr klasztornych w XIV w. wieś ponownie stała się wsią królewską. Mimo, że już w dokumencie księcia krakowskiego z 1254 r. spotykamy nazwy Rogoźnika Wielkiego i Mniejszego, to dość często nazywano wieś Ciche lub Bystre. W XVII w. sołectwo Rogoźnika było dzierżawione przez ród Kwaków, a według lustracji z 1763 r. Rogoźnik wchodził w skład starostwa nowotarskiego. W roku 1809 Rogoźnik przeszedł w ręce prywatne – po konfiskacie dóbr klasztornych należał do rodu Homolacsów (węgierska rodzina ziemiańska, która miała też dobra w Zakopanem i Kuźnicach, a potem przeniosła się do podkrakowskich Balic), później kupił go Żyd Aron Mendel. W latach 1880-1931 wyemigrowało do Stanów Zjednoczonych „za chlebem” ponad 350 osób, co znacznie zmniejszyło liczbę mieszkańców wsi. Ważnym dla wsi momentem były badania geologiczne prowadzone w 1829 r. przez Ludwika Zejsznera, podczas których okazało się, że można eksploatować bogate złoża wapienia. Spółka Dudziński (właściciel dworu w Maniowach), Potoczek (adwokat z Krakowa), Rajski (były burmistrz Nowego Targu) zakupiła od Arona Mendla skałkę Rogoża (dawna nazwa Skałki Rogoźnickiej) i utworzyła kamieniołom. We wsi wybudowano wielki piec do palenia wapna, a komin „wapiennika” jest do dziś charakterystycznym elementem krajobrazu Rogoźnika. 

Do 1890 r. w Rogoźniku nie było szkoły. Pierwszy zatrudniony wtedy nauczyciel Władysław Nalepka uczył w wynajętej u Wojciecha Tylki izbie, ponad 3 lata czyniąc starania o budowę szkoły. Wieś szkoły nie chciała. W 1892 r. zakupiono plac pod budowę, jednak właściciel pożałował tego kawałka i pospiesznie wybrał fundamenty w innym miejscu (nawet sam je poświęcił nie czekając na księdza) – skutkiem tego szkołę postawiono na źródłach i była zagrzybiona do końca swego istnienia w 1985 r. (wtedy, pod pozorem kolejnego remontu, szkołę całkowicie wyburzono i wybudowano nową). Mury wystawiono w latach 1893-1894. Po poświęceniu szkoły 1 IX 1894 r. przez księdza Piotra Krawczyńskiego, rozpoczęto naukę i choć w ciągu zimy trzy razy naprawiano i tynkowano budynek, to w końcu Rogoźnik miał szkołę. Szkoła zaczęła działać prężnie po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., Kierowała nią nauczycielka Ludwika Romaniszynówna, która organizowała życie kulturalne wsi oraz współpracę z działającym we wsi Kołem Młodzieży Ludowej i Ochotniczą Strażą Pożarną. Po przejściu na emeryturę pani Romaniszyn szkoła znów podupada. W 1939 r. nauczyciel Szewczyk został powołany do wojska i nigdy do Rogoźnika nie wrócił, kolejna nauczycielka musiała uciekać przed Niemcami.

W 1942 r. rodzina Tischnerów przeniosła się do Rogoźnika, gdzie ojciec otrzymał posadę kierownika szkoły. Nowe mieszkanie, tak jak w Rabie, było dwupokojowe. W Rogoźniku przyszło Tischnerowi skończyć szkołę powszechną i pierwszą gimnazjalną (w tajnym nauczaniu – 1945 r.). W Rogoźniku, podobnie jak w Łopusznej, Tischnerowie również zamieszkali w szkole. Dawna szkoła, w której mieszkali Tischnerowie, mieściła się w miejscu dzisiejszej szkoły. Budynek szkolny był murowany; po jednej jego stronie była długa, jasna klasa do nauki, po drugiej mieszkanie, składające się z dwóch pokoi oraz kuchni i spiżarni. Na dachu budynku była sygnaturka, która „zwoływała” dzieci na lekcje. Po opuszczeniu Rogoźnika przez Niemców, do wsi przybyli Rosjanie. Rodzina Tischnerów musiała więc wyprowadzić się ze szkoły. Gościnę znaleźli u rodziny Kwaków „od Pabiana”. Mieszkali u nich 2 tygodnie. Potem znowu mogli wrócić do swojego mieszkania w szkole. Jednakże, kiedy znowu budynek szkoły był potrzebny rosyjskim żołnierzom, ponownie rodzina Tischnerów musiała szukać sobie innego mieszkania. Stanisław Kwak „Wilkus” przyjął ich pod swój dach, pomimo że w domu mieszkało ich dziesięcioro. Tischnerowie zajmowali jeden pokój. Lecz nie na długo. W domu Stanisława Kwaka „Wilkusa” zamieszkał rosyjski pułkownik, więc wszyscy musieli zmieścić się w jednej izbie. Żyli tak wspólnie około 2 miesięcy. Po odejściu Rosjan mogli wrócić do zdewastowanej, ograbionej szkoły. Współcześnie wzorem dla dzieci i młodzieży szkoły stał się ks. prof. J. Tischner, którego w 2002 r. obrano na patrona. Jego spojrzenie na człowieka, „ślebodę” i świat jest dla uczących się w tych murach drogowskazem.


 
Pobierz bezpłatną aplikację VisitMałopolska
 
Android
Apple iOS
Windows Phone
<
>
   

Powiązane treści