Skąd się wzięły zamki w Dolinie Dunajca?

W średniowieczu nad Dunajcem przebiegała granica z Królestwem Węgierskim. Wiódł tamtędy również bardzo ważny szlak handlowy na południe Europy. Budowane tam zamki, grody i strażnice stanowiły część systemu fortyfikacyjnego państwa polskiego, chroniąc granicę od strony Węgier. Tajemnice tych zamków czekają na odkrycie. Proponujemy wyprawę szlakiem warowni w Dolinie Dunajca. Podróżujemy w górę rzeki.

Wielka Wieś zamek Trzewlin, Wielka Wieś (powiat tarnowski)

Powstanie zamku Trzewlin datowane jest na połowę XIV wieku. Jako fundatora wymienia się kasztelana czchowskiego Andrzeja Rawicza. Do dzisiaj z warowni zachował się tylko fragment murów. Budowla znajduje się w Wielkiej Wsi na tak zwanej Panieńskiej Górze. Zarośnięte obecnie wzgórze zamkowe podzielone jest na dwie części oddzielone głęboką fosą, która otaczała warownię od południa i zachodu. Na jednej części znajdował się zamek górny o wymiarach około 40 x 40 metrów, a na drugiej również ufortyfikowane przedzamcze, przez które prowadził wjazd do zamku. Obecnie na miejscu zamku górnego postawiono wielki krzyż.

Zamek w Melsztynie (powiat tarnowski)

Historia zamku rycerskiego zaczyna się w już 1340 roku. Wtedy właśnie decyzję o jego budowie  podjął kasztelan krakowski Spycimir. Od XIV do XVI wieku był on rezydencją potężnego rodu Leliwitów Melsztyńskich. W tym właśnie czasie powstał wielki donżon – z tej konstrukcji do dzisiejszych czasów dotrwały dwie ściany. Zamek oparł się atakom Szwedów w XVII wieku. Zniszczony został w czasie walk konfederatów barskich z wojskami carskimi około 1772 roku. Zachowały się fragmenty murów ścian i wieży oraz fosa. Od kilku lat prowadzone są prace konserwatorskie. Zamek można zwiedzać, a ze szczytu wzgórza zamkowego rozpościera się panorama na całą dolinę zakliczyńską.

Zamek w Czchowie (powiat brzeski)

Nad miejscowością i malowniczą doliną Dunajca, na szczycie wzgórza Baszta góruje czchowski zamek.
W Czchowie już w XIII wieku istniała najprawdopodobniej wieża obronna, którą zamieniono na warowny zamek na początku XIV wieku. Za zadanie miał ochranę komory celnej nad Dunajcem. W XVI i XVII wiekiem zamkiem dysponował sąd czchowski, który ulokował tutaj więzienie. Od XVIII wieku wraz z malejącym znaczeniem Czchowa, zamek popadał w ruinę. Prace konserwatorskie na terenie ruin zamku w Czchowie podjęto w 1928 roku i zabezpieczono wieżę. W latach 90. XX wieku odsłonięto zarys fundamentów i zrekonstruowano wygląd całej budowli. Do dziś zachowała się najstarsza, wolno stojąca cylindryczna, kamienna baszta bez górnej kondygnacji, wysokości około 20 metrów. Odsłonięto i odbudowano fundamenty murów i domek strażnika, w którym umieszczono wystawę archeologiczną z makietą rekonstrukcji zamku. W 2018 roku zagospodarowano wzgórze, zrekonstruowano bramę z mostem zwodzonym, mury obwodowe podwyższono do wysokości 2 metrów, odgruzowano piwnice, na dziedzińcu odsłonięto stary bruk, wzgórze oczyszczono z roślinności. Zbudowano także taras widokowy, z którego roztacza się rozległy widok na dolinę Dunajca i Jezioro Czchowskie. Zamek udostępniony zwiedzającym.

Zamek Tropsztyn, Wytrzyszczka (powiat brzeski)

Surowa kamienna baszta i mury zamku Tropsztyn wznoszą się tuż nad szosą i Jeziorem Czchowskim. Zamek zbudowany został przez ród Gierałtów-Ośmiorogów dla ochrony tak zwanej Bramy Sądeckiej, przez którą wiódł wodny i lądowy szlak w kierunku Węgier. Drewniane zabudowania mogły powstać już w XIII wieku, jednakże pierwsze wzmianki o murowanym zamku pochodzą z 1382 roku. Pod koniec XIV wieku zamek przeszedł w ręce rycerza Chebdy i ta rodzina władała warownią do XVI wieku. W 1574 roku zasiedlili go nawet zbójnicy, którzy rabowali kupców i przepływające Dunajcem tratwy. Właściciele sąsiadującego Rożnowa napadli na twierdzę zabijając rozbójników i jednocześnie zrujnowali zamek, który zaczął chylić się ku ostatecznemu upadkowi. Na początku XVII wieku warownia spłonęła i była już opisywana jako ruina. Od roku 1995 trwa odbudowa gotyckiego zamku, a od 2005 roku jest on udostępniony turystom. Zamek jest odbudowany na wzór zamku z XIV wieku. Z zamkiem związana jest też legenda o skarbie Inków.W 1970 roku ruiny przejął na własność ówczesny wicemarszałek sejmu Andrzej Benesz. Twierdził on że jest potomkiem Sebastiana Berzewiczy i spadkobiercą inkaskiego skarbu rzekomo ukrytego w ruinach zamku. Do dziś skarb, nad którym ponoć ciąży klątwa, nie został odnaleziony.

Zamek w Rożnowie (powiat nowosądecki)

Zamek rycerski W Rożnowie został zbudowany w XIII wieku na wzgórzu Łaziska przez rycerzy Gryfitów. W XV wieku warowniaw Rożnowie, nazywana zamkiem górnym, należała do Zawiszy Czarnego, jednego z najsłynniejszych rycerzy średniowiecznej Europy, bohatera bitwy pod Grunwaldem. Opuszczony w 2. połowie XVI wieku uległ ruinie. Zachowały się fragmenty murów wieży i kaplicy. Gdy zamek górny stał się zbyt mały, jego właściciel, hetman wielki koronny Jan Tarnowski w 1560 roku, w dolinie nad brzegiem Dunajca rozpoczął budowę renesansowego zamku dolnego, a zamek górny całkiem opuszczono. Powstał budynek połączony murem kurtynowym ze strzelnicami z kamiennym, pięciobocznym beluardem (rodzaj baszty w fortyfikacji), przystosowany do użycia broni palnej, o murach grubości do 3 metrów. Jan Tarnowski był prawnukiem Zawiszy Czarnego i teoretykiem sztuki wojennej. Jego forteca miała być jedną z najnowocześniejszych w ówczesnej Polsce, ale po śmierci hetmana w 1561 roku, budowli nie ukończono. Później w beluardzie mieściły się: ludwisarnia, zbór braci polskich i gorzelnia. W 2014 roku ruiny przeszły w ręce prywatne, a założona przez właścicieli fundacja miała je częściowo zrekonstruować. Do dziś jednak niewiele udało się zrobić. Obejrzeć można jedynie fragmenty zachowanych murów i cudowny widok na Jezioro Rożnowskie.  

• Zobacz także: Trasa rowerowa Wokół Jeziora Rożnowskiego

Zamek w Gródku nad Dunajcem (powiat nowosądecki)

W tej znanej miejscowości letniskowej położonej nad Jeziorem Rożnowskim stał również zamek. Posadowiony na nagiej skale, zbudowano prawdopodobnie w pierwszej połowie XIV wieku; uległ on zniszczeniu zapewne jeszcze w średniowieczu. Kiedy tworzono zalew na Dunajcu (w latach 30. i 40. XX wieku), wzgórze zamkowe stało się wyspą zwaną Grodziskiem lub Małpią Wyspą. Teraz jest ona rezerwatem ptactwa i wstęp jest zabroniony. Można tylko podpłynąć pod brzeg rowerem wodnym lub kajakiem. Po murach, czy ruinach zamku nie ma tam nawet śladu, nie natrafiono też na nie w czasie badań archeologicznych, a więc prawdopodobnie zamek był drewniany. Jeszcze po wojnie był natomiast widoczny wysoki na metr wał. Teraz wyspa jest w całości szczelnie zarośnięta drzewami.

Zamek Kurów (powiat nowosądecki)

Na terenie wsi Kurów, w gminie Chełmiec, na zachodnim cyplu górującej nad Dunajcem Kurowskiej Góry, wśród lasu, znajdował się zamek, wzmiankowany przez Jana Długosza i określany jako Castrum Kurów. Miał on należeć do biskupa krakowskiego, Jana Muskaty, będącego zaciekłym przeciwnikiem Władysława Łokietka. Zamek funkcjonowała krótko. Został zniszczony (być może dokonały tego właśnie wojska Łokietka) podczas toczącej się w Małopolsce wojny domowej. Warto wiedzieć, że zamek ten był już którymś z kolei warownym miejscem w tej okolicy i być może znajdował się na Kurowskiej Górze, zwanej także Zamczyskiem, Zamkową Górą lub Grodziskiem. Ale lokalizacja ta nie jest potwierdzona i ruiny zamku wciąż czekają na odkrycie. Istnieje przypuszczenie, że to właśnie tu miał się znajdować legendarny zamek Lemiesz, o którym za chwilę.

Zamek Lemiesz,

To jedna z zagadek polskiego średniowiecza. Zamek wymieniony jest w „Żywocie świętej Kingi”, ale bez dokładnej lokalizacji. Powstał po 1288, dziś nie ma po nim śladu na powierzchni ziemi, ale jego piwnice kryją, któreś z nadunajeckich wzgórz. Naukowcy podają następujące miejsca, w których mógł się znajdować. To:

• Kurów (wspomniany wcześniej)
• Białowodzka Góra,  szczyt Beskidu Wyspowego ze wspaniałymi widokami,
• Zabrzeż, na Babiej Górze
• Brzyna, wzgórze między Dunajcem i Obidzkim Potokiem nad przysiółkiem Misiołówka

Zamek Królewski, Nowy Sącz

Zamek w Nowym Sączu stał na skarpie w obrębie fortyfikacji miejskich w widłach dwóch rzek: Dunajca i Kamienicy. Kiedyś zamek posiadał dwie baszty narożne, wieżę, budynek mieszkalny i przedzamcze. Do dzisiaj zachowały się resztki murów zamkowych, miejscami o wysokości kilku metrów oraz zrekonstruowana Baszta Kowalska. Przylega do niej mur z gankiem strzelniczym. Całość tworzy obecnie malowniczy park miejski. Murowany zamek sądecki wzniesiono na początku XIV wieku z inicjatywy Wacława II Czeskiego, na miejscu istniejącej już drewnianej strażnicy. W połowie XIV wieku zamek rozbudował król Kazimierz Wielki, stąd często temu władcy przypisuje się jego fundację. Warownia została sprzężona z fortyfikacjami miejskimi i była siedzibą kasztelanii. Od początku swego istnienia zamek w Nowym Sączu był miejscem wielu odwiedzin i ważnych spotkań koronowanych głów. W 1370 roku przyjechał tu owacyjnie witany Ludwik Węgierski obejmujący tron polski, w 1384 roku zatrzymała się w drodze do Krakowa królowa Jadwiga. Władysław Jagiełło kilkakrotnie spotykał się tutaj z księciem litewskim Witoldem i królem węgierskim Zygmuntem Luksemburczykiem. W trakcie potopu szwedzkiego, zamek został bardzo zniszczony. Dzieło zniszczenia dokończyli Niemcy podczas okupacji. Zamienili oni zamek na magazyny broni i amunicji. W końcówce wojny, w 1945 roku, doszło w zamku do wybuchu, który zniszczył zamek. 

Zamek w Zabrzeży (powiat nowosądecki)

Zamek znajdował się na wierzchołku Babiej Góry, na lewym brzegu Kamienicy, w pobliżu jej ujścia do Dunajca. Był to niewielki zamek obronny, pełniący najprawdopodobniej funkcję rezydencji rycerskiej. Historia zamku nie jest znana. Okoliczności zniszczenia zamku również. W trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych na szczycie góry odkryto ślady pożaru drewnianych konstrukcji. Do przełomu XIX i XX wieku istniały tu jeszcze resztki murów, obecnie jednak zakryte są ziemią i porośnięte lasem.

Zamek Pieniński, Krościenko nad Dunajcem (powiat nowotarski)

Ruiny zamku Pienińskiego, zamiennie nazywanego zamkiem świętej Kingi wznoszą się w środku pasma Pienin na szczycie Góry Zamkowej (779 m nad poziomem morza  Legenda mówi że w jego murach ukryła się podczas pierwszego najazdu tatarskiego z roku 1241 księżna Kinga wraz ze swym mężem księciem Bolesławem Wstydliwym. Jednakże prawda historyczna odbiega od ludowego podania. Prawdą natomiast jest, co potwierdza przekaz Jana Długosza, że zamek służył za schronienie księżnej wraz z jej dworem i klaryskami z klasztoru w Starym Sączu podczas trzeciego najazdu mongolskiego w roku 1287. Pienińska warownia powstała na wąskiej półce skalnej kilkadziesiąt metrów poniżej szczytu. Otaczał ją poprowadzony łukiem po krawędzi skały prawie 100 metrowej długości mur tarczowy.  Wykonany został z miejscowego wapiennego łamanego kamienia a jego grubość przekraczała  metr. Nie jest do końca wyjaśnione, kto zniszczył warownię. Jedna z hipotez mówi, że mogły to być oddziały Ścibora ze Ściborzyc który w roku 1410 spustoszył ziemię sądecką. Działał on z rozkazu króla Zygmunta Luksemburczyka wspierającego Krzyżaków w wojnie z Polską. Według drugiej hipotezy mieli to być husyci, którzy w roku 1433 najechali Spisz zapędzając się aż w Pieniny. Obecnie jedynymi pozostałościami pienińskiego zamku są fragmenty muru tarczowego oraz relikty murowanych zabudowań. Z Krościenka do zamkowych ruin prowadzi szlak turystyczny.

Zamek w Niedzicy (powiat nowotarski)

Zamek Dunajec w Niedzicy, jedna z najpiękniejszych tego typu budowli w Polsce, słynny jest dzięki odnalezieniu tu w 1946 roku tajnego schowka z dokumentem „zapisanym” pismem węzełkowym kipu, jakiego używano w indiańskim imperium Inków w Peru! Podobno była to informacja, gdzie ukryty jest tajemniczy złoty skarb Inków… Kipu przywiózł do Niedzicy jeden z właścicieli zamku z rodu Berzeviczych, Sebastian, który pod koniec XVIII wieku podróżował po Peru. Ożenił się on z inkaską księżniczką, a ich córka Umina została żoną bratanka legendarnego, ostatniego króla Inków Tupaca Amaru II. W którymś momencie Umina i jej syn zostali ostatnimi w królewskiej linii, a Hiszpanie chcąc zagarnąć imperium inkaskie, chcieli ich zamordować. Sebastian uciekł z nimi do Europy, najpierw do Wenecji, a potem do Niedzicy lub Wytrzyszczki. Czy wraz z Uminą przypłynęła nad Dunajec tajemnica o legendarnym skarbie Inków i co kryło pismo węzełkowe, które przywiozła?   

Wróćmy do zamku. Dziś w części komnat mieści się niewielkie muzeum, a dla zwiedzających udostępniono także tarasy widokowe na zamku średnim i górnym. Widać z nich niemal całe Jezioro Czorsztyńskie z malowniczymi ruinami zamku w Czorsztynie na przeciwległym brzegu oraz strome i skaliste zbocza Pienin. Kto lubi mroczniejsze klimaty, może zejść do lochów, w których kiedyś mieściło się więzienie i izba tortur. Położenie i malowniczość zamku sprawiły, że zagrał w wielu filmach, między innymi w „Janosiku”, „Wakacjach z duchami”. Zamek w Niedzicy – został zbudowany w latach 1320-1330 przez landgrafów spiskich z rodu Berzeviczych. Później przeszedł w ręce rodu Zapolyich, Horvathów, Salomonów. Po zakończeniu I wojny światowej zamek znalazł się na terytorium Polski.

Zamek w Czorsztynie (powiat nowotarski)

Zamek Wronin w Czorsztynie, położony malowniczo w Pieninach na stromej skale nad Jeziorem Czorsztyńskim był grodem obronnym pogranicza polsko-węgierskiego. Po jednej stronie rzeki górował węgierski zamek w Niedzicy, a po drugiej, polska warownia w Czorsztynie. Według tradycji spisanej przez Jana Długosza, właścicielem zamku w 1246 roku był szlachcic Piotr Wydżga. Ale prawdziwym fundatorem strażniczego grodu była księżna Kinga, a zamek zwany Wronin wymieniono w dokumencie z 1320 roku. Z XIII wieku pochodzą odkryte resztki drewnianych budowli i wału ziemnego. Zamek został rozbudowany w czasach Kazimierza Wielkiego. W tym czasie zamek Wronin stał się jednym z ważniejszych zamków obronnych kraju, przede wszystkim przez swoje położenie przy rozwidleniu szlaków handlowych oraz traktu na Węgry i dalej na południe. Warownia stała się siedzibą starosty czorsztyńskiego, miejscem odpoczynku podróżujących monarchów i schronieniem w czasie wojen. Na zamku bywali Kazimierz Wielki, Ludwik Andegaweński, Jadwiga Andegaweńska, Władysław Warneńczyk. W 1651 roku w czasie powstania chłopskiego zamek napadł i zajął Aleksander Kostka-Napierski. Ten awanturnik opłacony przez kozackiego hetmana, miał odciągnąć uwagę sił polskich od walk na Ukrainie, jakie prowadzono z kozakami Bohdana Chmielnickiego. Zamek odbiły wojska biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego, a przywódcę powstania pojmano i stracono. Według ludowych podań i legend gdzieś w podziemiach zamczyska ukryty jest skarb Kostki-Napierskiego. Pożar zamku w 1790 roku przyspieszył dalsze popadanie w ruinę. Obecnie zamek jest udostępniony dla zwiedzających, a w kilku odbudowanych salach mieści się ekspozycja historyczno-archeologiczna. 

Ruszajmy!